Jom Kippoer, een heilige dag
Jom Kippoer, bij ons vooral bekend als Grote Verzoendag, wordt ieder jaar gevierd op de tiende dag van de zevende maand Tisjri (september / oktober). De eerste tien dagen van Tisjrie staan bekend als hoogheilige dagen, de belangrijkste dagen van het hele Joodse jaar. De eerste twee dagen is het Rosj Hasjana, het Joodse Nieuwjaar. De tiende dag is het Jom Kippoer. De dagen ertussenin worden dagen van bekering genoemd.
De inzetting van deze dag vinden wij in Leviticus 16. De hogepriester moet eerst verzoening doen voor zichzelf en daarna voor Israël. De hogepriester is de enige die aan het werk is. Er zijn twee bokken. De ene bok is voor de HEERE, de ander is voor ‘la’Azazel’. De ene bok moet sterven. Het bloed wordt opgevangen en door de hogepriester in het Heilige der heiligen gesprenkeld op en voor de ark. Als er ook in het heilige verzoening is aangebracht, komt de hogepriester naar buiten en gaat naar de andere bok. Hij moet met zijn handen zwaar op de kop drukken ‘en al de ongerechtigheden van de Israëlieten belijden, al hun overtredingen, overeenkomstig al hun zonden. Hij moet die op de kop van de bok leggen’ (Lev. 16:21).
Er worden drie verschillende woorden voor de zonde gebruikt (net als in Psalm 32 en 51). De zonde in wat voor gedaante dan ook mag en moet nu uit de gemeenschap verwijderd worden. De zondebok wordt door iemand die daarvoor wordt aangewezen weggebracht naar de woestijn, waar de zondebok zal sterven. Wie zich verootmoedigt mag weten dat zijn zonden vergeven zijn. Verootmoediging betekent dat je naar de bokken kijkt en belijdt: ‘zij ondergaan wat ik verdiend heb’ (Lev. 16:29, 31; 23:27, 29, 32; Num 29:7).
In 70 na Christus is de tempel verwoest. Israël kan de Jom Kippoer dus niet meer vieren in de tempel. Dat is niet erg, maar zij beseffen niet dat de Grote Verzoendag tot totale vervulling is gekomen door en in Jezus Christus. De joden zijn vast van plan om zodra de tempel herbouwd is het feest weer te gaan vieren waar het hoort. Rabbijnen hebben de precieze gang van zaken vastgelegd in een traktaat: Joma. Het ritueel moet, als de tempel herbouwd is, weer precies zo worden uitgevoerd. Nu wordt het feest vooral gevierd in de synagoge.
De Jom Kippoer is (nog steeds) de belangrijkste feestdag in Israël. Het feest legt zelfs in onze moderne tijd beslag op het publieke leven. Er is weinig verkeer. Er wordt niet gevlogen. Radio en televisie stoppen met hun uitzendingen. Voor de religieuze Joden is het tevens de heiligste dag van het jaar.
In Leviticus 23:26-32 worden nog enkele andere aspecten benoemd: Jom Kippoer is een vastendag. Het is verboden om te eten en te drinken. Men wast zich niet, doet geen sieraden aan en maakt zich niet op. Men gebruikt ook geen verfrissende zalf. Mannen en vrouwen raken elkaar niet aan. Toch is op deze dag niemand onverzorgd.
Het is een oud gebruik dat de mannen op Grote Verzoendag in de sjoeldienst een schoon, wit kleed te dragen. Het wordt vooral verwacht van degenen die aan de dienst meewerken: de voorzanger, degene die de Thoralezing doet, degene die op de sjofar blaast (een grote, gekronkelde hoorn van een ram) en anderen. Ze dragen een witte jas of heel lang hemd (jurk), een sargenes (in Oost-Europese kringen: kittel). De witte kleur staat symbool voor de onschuld (vgl. Jes. 1:18). Dit omdat de hogepriester op de Grote Verzoendag niet zijn prachtige kleren droeg, maar een wit linnen kleed (Lev. 16:4). Het sargenes is ook het doodskleed waarin een overledene wordt gehuld.
De centrale thema’s van de dag zijn verzoening en berouw. Aan het begin van de jaartelling werd de dag aangeduid in het meervoud als Jom hakkipoerim, dag van de verzoeningen. Dit meervoud kent verschillende aspecten.
- Voor de dag begint hebben joden bij vrienden, familieleden en kennissen vergeving gevraagd voor eventuele zonden. Ze doen er alles aan om alle negatieve gevoelens bij anderen weg te nemen. Zo wordt de weg vrij gemaakt om de verzoening met God te zoeken.
- De verzoening met God wordt gezocht door gebeden (zie onder).
- ‘s Ochtends is er in de synagoge na de schriftlezing uit de Thora (vijf boeken van Mozes) de gelegen¬heid een jizkor uit te spreken voor overleden ouders en andere familieleden. Met een jizkor willen de joden het welzijn van hun overleden verwanten bewerkstelligen, maar ook, en vooral, hun voorspraak verdienen. De nabije familieleden schenken een gift om hen te gedenken. Op die dag schenkt God in Zijn barmhartigheid immers een dubbele vergiffenis, zowel aan de levenden als aan de doden.
In de synagoge worden vijf lange diensten gehouden. In deze diensten wordt veel gebeden en gelezen. Voor het belijden van de zonden wordt gebruik gemaakt van gebeden waarin alle mogelijke zonden concreet worden benoemd. Hierbij gaat men het hele alfabet (alef tot taw) af. De zonden worden in de wij-vorm beleden. Bij het noemen van de zonden slaat men met de rechtervuist op de borst (denk aan Jezus’ gelijkenis van de tollenaar).
Het feest is plechtig, maar niet somber. Men ziet het zo dat het nieuwe jaar ook kansen geeft om alles weer beter te doen. Na afloop van het laatste gebed barst in veel synagogen de vreugde los. Joden dansen in de synagoge en op straat omdat ze vast vertrouwen dat God hen genadig is. Herken jij dat vertrouwen? Geeft jou dat ook vreugde?
De Jom Kippoer bevat zoveel heerlijke geheimen. Wie meer ervan wil leren kan terecht in mijn boekje Verzoend door Christus!, Leiden 1996, 15-74. Juist als je worstelt met de vergeving van de zonden vind je daar prachtige lijnen en lessen.
